นิโครธ

นิโครธ หรือไทรนิโครธ ภาษาสันสกฤต “บันฮัน” ภาษาฮินดูว่า “บาร์กาต” บางที่เรียกว่า “ต้นอชปาลนิโครธ” อชปาลนิโครธ หมายถึง เป็นที่พำนักของคนเลี้ยงแกะ ต้นนิโครธ แปลว่า ต้นไทร

ลักษณะ ต้นนิโครธเป็นไม้ต้นขนาดใหญ่ แตกกิ่งก้านเป็นพืชพวกเดียวกันกับกร่าง มะเดื่อ อยู่ในสกุล “Ficus ” ในวงศ์ “Moraceae” ลำต้น จะเป็นพูพอน ปลายกิ่งจะลู่ลง ใบ ดกหนาทึบ ทุกส่วนมียางสีขาว ลำต้น กิ่ง มีรากอากาศห้อยย้อยลงมามากมาย ซึ่งรากอากาศนี้ เมื่อหยั่งถึงดินแล้วทำให้เกิดเป็นหลืบสลับซับซ้อน เป็นฉากเป็นห้อง กิ่งอ่อนจะมีขนนุ่มหนาแน่น ใบ เป็นใบเดี่ยว ใบอ่อนมีขนหนามากโดยเฉพาะด้านท้องใบ ใบแก่ไม่มีขน รูปไข่ ปลายใบมน เมื่อแก่จะร่วงหล่น และมีรอยแผลใบเด่นชัดบนกิ่ง ดอก ช่อสีนวล ออกตามซอกใบบริเวณปลายกิ่ง แยกเพศ แต่ละดอกมีขนาดเล็กมีจำนวนมาก ผล เป็นผลชนิดรวม รูปกลมเล็ก ออกติดแนบกับกิ่ง แต่ละผลจะมีกลีบเลี้ยงติดอยู่ 2-4 กลีบ เมื่อแก่ผลจะเป็นสีแดงคล้ำ เป็นอาหารของนก

นิโครธ มีถิ่นกำเนิดอยู่ในประเทศอินเดีย, ศรีลังกา และปากีสถาน และแพร่กระจายทั่วไปในแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่ สูงประมาณ 10-30 เมตร ลำต้นตรงเป็นพูพอน แตกกิ่งก้านแน่นทึบ เรือนยอดแผ่กว้าง มีรากอากาศห้อยลงมาตามกิ่งก้านและลำต้น ซึ่งรากอากาศนี้สามารถเจริญเติบโต เป็นลำต้นต่อไปได้ด้วย

ในพุทธประวัติ

นิโครธเป็นต้นไม้มงคลประเภทหนึ่งในคติของศาสนาพุทธและศาสนาฮินดู ในพระไตรปิฎกภาษาบาลีเล่มที่ 33 พระสุตตันตปิฎก เล่ม 25 ขุททกนิกาย พุทธวงศ์ กัสสปพุทธวงศ์ กล่าวไว้ว่าพระกัสสปพุทธเจ้าทรงบำเพ็ญเพียรอยู่ 7 วัน จึงได้ประทับตรัสรู้ ณ ควงไม้นิโครธ[2] จึงมักปลูกไว้ตามศาสนสถานและสวนสาธารณะต่าง ๆ เพื่อเป็นร่มเงาและเป็นที่พักพิงแก่สัตว์ต่าง ๆ

สรรพคุณทางยา

เปลือกต้น ใช้แก้ท้องเดินแก้บิด ยาชงใช้ลดน้ำตาลในเลือด, ยาง ใช้แก้บิด แก้ท้องเดิน, ผล ใช้รับประทานได้, เมล็ด เป็นยาเย็นและยาบำรุง

ใบกร่าง

ใบเป็นใบเดี่ยว ออกเรียงเวียนสลับ ลักษณะของใบเป็นรูปรีหรือรูปไข่ ปลายใบมน บ้างว่ามีติ่งแหลมสั้น โคนใบเรียบหรือโค้งกว้าง ใบมีขนาดกว้างประมาณ 10-14 เซนติเมตรและยาวประมาณ 15-20 เซนติเมตร มีเส้นแขนงของใบประมาณ 4-6 คู่ ก้านใบอวบ ยาวประมาณ 2-5 เซนติเมตร มีหูใบหุ้มยอดอ่อน ใบอ่อนมีขนหนามากโดยเฉพาะในส่วนของท้องใบ ส่วนใบแก่ไม่มีขน ใบเมื่อแก่จะร่วงหล่นและมีรอยแผลใบให้เห็นเด่นชัดบนกิ่ง